WAA MAXAY SHAREERE?

Wq A. M. Yusuf (Wayeel)

Abwaanku waa afmaal, kaas oo guri quraanyo ka yeeli karaya geed nabaaddiinaxir.

NABADDOONKU GOORTA UU ARKO qof ku ciyaaraya xasilloonida ay dadku ku wada naalloonayaan, waxa uu ku odhan, "War hooy! Maandhow, buul quraanyo lama jafo!" Murtidan hagaagsan, qudheedu na ah ba shareere, ayaa ba ku habboon; qormo ahaan, si aan baaritaan ugu sammeyno shareereha.

---

Sida muuqata, wax yaryar oo yuruurucsan, ayaa isu soo shaacbixin ciidamo wax miryaadin (labi) karaya, kuwaas oo aan la sheegi kareynin: dhan ay u kala abaabi,  iyo midkoodii ba, abbaarta uu ku jeedo ama cidda kale ee uu xaggeeda u sii yaaci lahaa ba. Qof warmoog ah iyo qof lagu dhagray mooyaane; qof kale ba ma weydiiyo, weydiimoha lagu sirmo, sida: "Waa maxay Shareere?" iyo "Sidee shareerehu u hawlgalaa?"; maxaa yeelay, waa weydiimo haddiiba la soo baxaya; weydiimo kale, kuwaas oo aan laga yoolgaari (salgaari) kareyn sida, "Waa maxay af?" iyo "Waa maxay se xiriirka uu la leeyahay is-ahaanta (jiritaanka)?" Waxa aan durba ogaaneynaa shareere, kiiyoon mindhaa iskaga qaadannay: xeel ama qalab uu aftahanku u adeegsado si u abuurosaamaysyo (raadeynno) kala duwan; waa ba—dhigdhig si loo maraa ay adag tahay, xiddig sare ka lulan asii kugu hagaya bar dhulka ku taal, webi aan kaabad la'aan laga tallaabi karayn, booraan misana asaruuran, dakaamo (ama jaguug awr oo) aan jarabbar yeeleynin, tuug raadgadasho badan, qorismaris yeelan kara muuqii uu doono ba, tusmo ifinaysa "gudcur aan caddo ba jirin" (Hadraawi)… — arrimo ay doodo badan ka taagan yihiin, kuwaas oo faaqide, faylasuuf, iyo dadyowyahan[1] badan, ay ka kala alkumeen dhiganeyaal lagu sannifay jaangooyo (ama jaangooyooyin ) kala geddisan.

Ereyga shareere waa wax afcelin ahaan, Carabi ahaan u dhigma [ إستعارة : (isticaarah: amaahasho)], af Laatiin ahaan na [metaphora], af Giriig ahaan na [metaphorá: (gudbiye: magac laga soo qunsaday ama hoggaansday, ka na soo jeeda metaphérein: in la guuriyo ama la raro.)]

Bal aan isku dayno in aan qeexno — shareere. Qorista iyo hadlidda ba, shareere waa qalab uu halabuurku "wax uun" ku caddeyn ama ku muujin; haddaba, "waxaas cillan" ayaa la siin tayooyinka  (ama dhalanka), kuwaas oo, balse asal ahaan leh tilmaan u gaar ah, tilmaamo lagu na gartaa  waxyaabo kale asii wada ah muul — waxyaabo wada caan ah. T.a. qofkii aan ilbax ahayn, waxa lagu tilmaamaa in qofkaas uu yahay, "ceeriin". Waayo waa badow; sidaas daraaddeed na ma aha "hoobaan bisil" oo kale; waa se sida midho weli gahayr ah; ama se dalag gahayroobay. Nuguur (baxaalli) lagu yaqanno walax kale (mir ceeriin) ayaa loo guurin (qof ah galti), tiiyoo looga jeedo, qofkaas isaga ah, inaan uu weli qabatimin ama weli la qabsan ama weli ka awdan yahay “afka reer magaaluhu yaqaan” (Ismaaciil Mire).

Shareerehu waa wax sees u ah afka asteysan (hadalka maladahan). Afka asteysan waa af aan ulajeedin sida uu waxa u odhanayo: T.a. Shareere, farriimoha la xambaarsiiyo waa uu qaadaa; sida loogu raro se; warka uma dhigo. Bal adigu ba haatan is weydii? Haddaa, badowga miyaa ah, run ahaan, "mir cagaaran"? Miro aan weli bislaan? Arrin kasta ee laqdabeyn karta degenaashihii dadka, iyadu na, dhab ahaan, miyay tahay "buul quraanyo"? Xasiloonidarro na, quraansho oo kale, miyay iyadu na, run ahaan, iskeed u leedahay "lugo ay ku carcari kareyso"? Weydiimo ahmakoobme. Weydiimo badan, weydiimo aan dabo la qabtaa ba,  lahayn…  ;-)

Haddii haddaba uu u jiro af raran (af maldahan); waa in uu jiri karaa, sow ma aha,  isagu na af ah caddaysimo (af caddeysan) ?  Hadal, aan wax kaleeto ka wadin, waxa uu ulajeedo uun mooyaane—kaas oo, isla jeer ahaan na ka kooban ereyo aan lahayn ulajeeddooyin aan ay ka soo amaahan (ergan) ama lagaga soo diiqin (mannaysan) meelo kale (dhaqamo kale). Weydiintu waa:  ma jiraa, dhab ahaan,

"af ah caddaysimo"—gaadiid aan sidin wax aan iskiisa uun ka ahayn?

Mool iyo Meermeerto

Sidii ximir muddadii soo baxdey oo mir iyo roob keenay 

Shiraaceeda muulka ah hadduu moofirka u geeyo

Inuu kaasi meel daran ku wado magane yaw sheega!

                    (Afmaal Dahsoon: Naakhuude)

§  .

§  .

§  .

§  ____________________________________

Cagdhigyo

[1] dadyowyahan: antaraboolaji-yahan.

LA SOCO QEYBAHA KALE…

 Qormo: "Waa Maxay Shareere?" | Abriil 4, 2008

 Wq A. M. Yusuf