Maalintii koowaad ee
Dhuuxo ay soo gashay guri ay Soomaaliba ka muuqato muddo sanado ah kaddib, waxa
ay ahayd maalin iyadoo sidda waraaqo ku dhex jiray gal ay dusha kaga qoran tahay
“is-dhiibe
cusub”
oo ay gurigaasi keentay. Waxa ay kasoo qaadday dukaamada ganacsi ee
isgaarsiinta ee
Internetka laga adeegsado ama
Teleefoonka laga dirsado, oo uu
wiil yar oo isla maalintaa is-dhiibay (Dalbaday in loo
qaabilo qaxooti ahaan) ku soo illoobay
goobtaas, intuu ka dirsaday teleefon. Nasiib wanaagiiyee, qolkii yaraa ee uu
wiilku ka dirsaday teleefonka waxa ay Dhuuxo ahayd
qofkii ku xigay ee galay. Markii ay aqoonsatay in uu magaca wiilku yahay
Soomaali, oo dhalashadiisuna tahay Soomaali, bay galkii u qaadday gurigaas, oo
ay keentay maadaama guriga lagu yaqaannay in ay deggan yihiin gebi ahaantiisba
dad Soomaaliyeed. Waa ayna iska tagtay. Gurigii ay Soomaalidu degganaayeen, qaar
ka mid ah dadkii guriga ku noolaa baa markiiba is weydiin billaabay, oo qaar baa
ceeb u arka in aysan warbixinta dadka ku nool magaalada oo dhan aysan heynin, oo
isu arka shaqo weyn oo muhiim ah oo aynaan cidi u dirsan se iyagaa isu diray in
ay hayaan. Markaa, sidaaba ha ahaatee, waxaa ay aad u jecel yihiin in ay
warbixintu ahaato mid u badan xagga ceebeynta iyo wax xun sheegga. Lama warsado
waxa ka soo gala waase loo riyaaqaa.
Dhuuxo xilka ay iska
saartay in ay badbaadiso isdhiibaha
cusub oo ay galkiisii u soo hesho iyadoo ogsoon haddii ay ka lumaan
waraaqahaas in uu aayatiinkiisa gali karo mugdi, oo waraaqaha danbe ay u
fududaan doonin, qofka markiiba uu codsado qaxootinnimada
haddii ay kolkaaba ka dhummaan sida caadiga ah ay dhacdo in ay sanad iyo
ka badan ku qaadato in uu dib u helo isla waraaqihii. Loogama mahadcelin ee
waxaa markiiba la billaabay in la yiraahdo
‘Waa tii, waa la i
xoogay meelaha ka lahayd, ma xishootadii, xishoodka Alle kaa qaad waaba uu kaa
qaadayee.’Qaar ay ka dhigatay Dhuuxo saaxiibbo oo ay u sheegtay wixii gaaray ayaa soo gudbiyay xanta lagu hadal hayo guriga loo yaqaanno ‘Guriga Soomaalida.’ Markii ay keentay galkii wiilka is-dhiibay uu lahaa. Sheekada la hadal hayaa oo idil waa mid iyaga ay soo gudbiyeen, isla iyagii baa soo tabiyay, sida ay u eg tahay nolosha Dhuuxo iyo wareerka madaxeeda ku dhex furan, iyagoo markaasina iska yeelaya oo isku muujinaya in ay arag, maqal waxyaabaha caynkaas ah oo aysan waligood dhib arkin, kuna sheekeeya: Alla waddankeygii markaan joogay nolosheyda sideey u qurux badnayd ma malayn kartid IWM iyagoo iska iibinaya bulshada ayay iyada xogteedii faafiyeen oo keeneen, qaarna ku sii biirin jireen oo magaalada qabadsiiyeen.
Qof walbaa si uu iskaga dhigo inuu nadiif yahay oo uu ka fiican yahay
Dhuuxo oo lagu takooraayo in la kufsaday wuu hadal hayaa, YAAHUU daas baa la
gurayaa. Waxaa qof walba uu rabaa in uu helo ammaan iyo
aqoonsi.
Ma ahan in ay moog
yihiin Dhuuxo nolosheeda iyo waxa ku dhacay balse qof kastaa waxa kaliyah u
muuqda waa ictiraaf raadis iyo aqoonsi buuxa inuu u helo naftiisa haddii uu ka
mid yahay xittaa dadka dulman.
Dhuuxo sidaa ay u
nooleyd iyo daruufaha soo maray awgood lama ogaan karin markiiba da’deeda.
Qiyaastuse waxa ay ahayd dhowr iyo labaatan jir meelahaas. Qoyskeeda lama
aqoonin, meel loogu hagaago lama garanayn. Qabiilkeeda iyo jufadeedase waa la
hayay intaas waa la wada garanayey. Waana la wada maqlay ciilkii iyo caloolyawgi
ay kala kulantay dalkeedii ay kasoo orodday muddo ka hor, inta uusan dalka
cusubi dejinta, iyo dhalashada ugu deeqin. Sida ay hadal hayaan Soomaalida oo
gurigaas ay galka keentay laga sheegaa waxay ahayd gabar iyadoo da’ yar marar
faro badan la kufsaday oo la jir dilay oo xoog iyo awood loogu faanay.
Dhuuxo markii ay
cagaha soo dhigtay dal kale oo kufsigu danbi ka yahay, la og yahay in uu
haweenka gef ku yahay, oo xanuun ku yahay mid maskaxeed iyo mid jireedba oo uu
nafsad ahaan halis u yahay, oo ragga wax kufsadaa looga yaqaan rag madaxa looga
jiro oo waalan, oo markii ay qaxootinnimada weydiisatay markii ay sheegtay wixii
ku dhacay baroor ay is qabsadeen dadkii waraysiga qaxootinnimada in ay u qalanto
iyo in kale ka qaadayay, oo dhaqaatiir loo diray oo ay dareentay xanuunka oo ay
ogaatay saamayntiisa oo ay kasoo tagtay meeshii la lahaa: “Naa dhibkaaga qarso,
oo jabkaaga qarso” oo waalid, walaal iyo saxiibbaba ay lahaayeen “ha sheegin
waxaas” oo ay adduunyo kaloo cusub soo cago dhigtay oo ay labadii dal isku
eegtay. Waxaa ku dhashay markii hore feker dheer waxaa isku qaban waayay wixii
ku dhacay, halkii ay kula dhaceen sidii loo arkay, sidii aan loogu garaabin iyo,
sida uu yahay fal celiska guud iyo halka dalkeeda cusub sidii dadka madaxiisii
ay uga weynaatay wixii ku dhacay. Muddo ayay ku dawaqsanayd oo marar badan ay is
weydiisay malaha waxaa i gaaray wax weyn, maxaa la ii lahaa ha sheegin oo aamus
haddiiba dhibka i gaaray uu intaas gaarsiisan yahay. Tiiraanyo ayay mar kale ku
noqotay, in ay isu jawaabto way weysay.
Dadka ay is
bartaan ayay ku oran jirtay mar mar: Markii aan ka kabsaday xanuunkii jireed ee
kufsiga, xanuunka maskaxeed ee kufsiga ma aanan dareemi jirin intii aan dalkii
ku sugnaa oo waxaan ogaa inaan la iskaga garaabin, la iskagana naxariisan, oo
kaliyah ruuxa iigu jecel dad uu igu waaniyo ‘Naa qarso waxaas lama sheegee.’
Taas waa ta kaliyah ee aan dumarka aadka ii jecel ee dad ahaan ii xiga ka heli
karay, raggana warkood daa oo waaba la caadi, waxaa loo arkaa wax yaroo aan
micno lahayn, buuggaba uguma qorna in gabar la kufsadaa ay gef tahay, ay denbi
tahay, ay cuqubo tahay, ay xad-gudub tahay, ay jirro tahay, ay xanuun tahay, ooy
xummaan tahay, ay gunnimo tahay! Waa xubintooda hoose la noolayaal, dusha ma
eegaan, hoostaas un baa ay ku fooraraan, caqligooda ma keeni karo intaas wax
dhaafsiisan. Badankeed nimankeedu waa kuwaasi. Nin baa gabadh kufsaday markii la
maqlo waxaa ay bulshadu leedahay: Waa koow, oo waa la koobinayaa sheekada sidii
mid xiiso loo qabay maqalkeeda. Wuu legday wiilku gabadhii bay ka jecel yihiin
in lagu xijiyo. Waxaana ay ka sii jecel yihiin in sheekada kufsiga dhacay dhan
loo sawiro oo waxaad mooddaa in ay si u daneynayaan.
Dalkeeda cusbaa waa
loo gurmaday, waa loo naxariistay, waa loo garaabay, waxaa loogu deeqay in ay u
tagto mar kasta dhaqtar ka dhagaysta dhibaatooyinka iyo wixii ku dhacay lana
taliya. Waxaa ay ku noolayd guri yar, oo ah guryaha lagu taageero dadka ay ku
adag tahay in ay guri iskood u kireystaan oo aan awoodin in ay bixiyaan kiro
qiimaheedu badan yahay. Halkaasna waxay ku qaadan jirtay lacagta loo yaqaan
caydha ee kaalmada ah.
Dadkeedii ay
dal-wadaagga ahaayeen intii ay qaxootiga ku wada ahaayeen dalka cusubna intii ay
iska barteen waxaa ay ka dhigteen film laga sheekeeysto wixii ku dhacay. Warku
markii uu gaaray dacallada magaalada ay ku nool yihiin waxaa war-celintii oo
dhan ay noqotay: Imisaa la kufsaday maxay dheer tahay? May ku samirto wixii ku
dhacay? May qarsato dumar waa kuwii halaaggooda qarsadee? Intaasay isku
jiibiyeen. Waxaa ka soo maray uur
ku taallooyin waaweyn oo ka nixiyay,
sida markii ay is barteen Maxamuud oo ay uga sheekeysay wixii ku dhacay. Kolki
hore wuxuu rabay inuu la haasaawo, oo wuxuu ahaa guur doon. Markiise ay si
daacad ah ugu xog warrantay oo dhibkii gaaray ay is tiri la wadaag jacaylkaaga
aad go’a la huwan doonto oo aad xalaashiisa noqon doonto.. halkii uu uga garaabi
lahaa dhibkii gaaray wuxuu markiiba u soo jeediyay inuu isna fuulo. Markii ay ka
diiddeyna wuxuu ku sii caayay: Naa awelba waa lagu kufsadaye, maxaad aniga igu
diideysaa? Waaba uu kufsan lahaayee nidaamka iyo sharciga dalka martida lagu
ahaa ayaa laga baqayay. Markii sheekadaas ay faaftay bulshadii kalena isagay ku
yiraahdeen RAG RAG DHALAY. Iyadana wax garowshiyo ah waa ka weysay, looma falin
wax haba yaraatee naxariis ah, waxa ayna go’aansatay in ay iskaga dhex baxdo.
Cuqdad ku nool ayay in badan ahayd. Maalintaas ay Maxamuud kala dhaqaajiyeen oo
ay aragtay halka ay arrini joogto baa ugu danbeysay in ay is tiraahdo bal Quraan
isku daweey iyo Ilaahay bal la hadal. Waxaa ay u sheegtay qaar ka mid ah
asxaabtii ay lahayd haddii Maxamuud oo isu sheegay Muslin aysan salaadi ka tagin
uu isna sidii kuwii kale ee kufsaday iyadoo ashahaadanaysaa uu isna u dhaqmay
waxa ay shaki galiyeen iimaankeedi.
Dhuuxo waxaa isku
qaban waayay labadii nolol ee dalkeedii hore iyo dalkeeda cusub, labadii dhaqan,
arxan darradii ay la kulantay ayaa u caddaatay, waxaa ay si toos ah u fahantay
in denbi weyn laga galay oo dadkeedii ay ka galeen mar hore iyo haddeer ay
joogtaba. Mar walba oo ay soo xasuusato wixii ku dhacay iyo waxa ay ku dhigayaan
wali, waxay dhibsanaysay aragga inta ay dal-wadaag yihiin. Dalkeeda cusub iyo
dadkiisaa naxariista u muujiyayna noloshoodii si dhaqso badan waa ay ula qabsan
weysay.
Dhuuxo waxaa la waayay muddo
toddobaad ah, asxaab ay lahayd oo tiro yar oo gurigeeda iman jirtayna waa ay ku
daaleen sidii ay u garaacayeen ganbaleelka gurigeeda. Aleenkeeda gacanta
(Mobile) waa lagaga quustay wuu iska dhacaa un waxaase maalin lagu wada
baraarugay in booliska magaalada ay ku noolayd ay ku jabiyeen gurigeeda kaddib
markii ay jiiraankeeda u soo tabiyeen in uu gurigani ka soo baxaayo ur aan caadi
ahayn, markii la galayna loogu tagay Dhuuxo oo mayd ah oo ay naftu ka baxday
maalmo ka hor. Waxaa aasay qaybta aaska magaalada ay ku noolayd. Cidi ugu ma ay
tagin weydiin ah: sida ay ku dhimatay, cidi isma ay weydiin waxbaba. Alle ha u
naxariisto la iskuma soo qaadin. Waxaa gurmad u noqday qaybihii kala duwanaa ee
dalka ay magan-gelyada ka heshay Dhuuxo intii ay ku noolayd ayaa geerideediina
magan gelyo siiyay.
Waxaa la qabanayay maalinta aaskeedii oo ay dadkii ay kasoo jeedday oo ay isku dalka ka wada yimaadeen ku mashquulsanaayeen munaasabadda 1 da Luulyo. Waxaana la xirnaa calammo buluug ah oo qof kastaa uu madaxa illaa majaha ku xirtay. Waxaana la isla dhex ordaayay: Ha noolaato, Ha Midoowdo, Ha is raacdo. Cadawgeeda Alle ha qabto. Nabad Allaha noo keeno. Waxaana lagu wada faraxsanaa oo si wada jir ah loo qaadayay heesta: Soomaaliyeey toosoo, toosoo isku tiirsada ee, hadba kiinna taag darannee, taageera waligiinnee….. Dhuuxo na iyadoo sanduuq lagu riday ayaa Aakhiro loo sii galbinayay iyada iyo ladhkeedii, xanuunkeedii iyo uur ku taalladii looga garaabi waayay.
WQ: Saida Sheikh Ahmed
No comments:
Post a Comment