Suxuloow waa Saxar! W.Q: Axmed Ibrahim Cawaale

Soomaalidu waxa ay ku maahmaahdaa ‘ili ayaan badanaa, hareeraheeduna ayaan daranaa’. Odhaah kale ayaa u dhigan sidan “Ileey ama itaal lahow, ama ayaan lahow!  Waxay dooratay ayaankii!”  Waxa ay se ila tahay in ishu aanay wax dheeraad ah ka sidanin jidhka intiisa kale  bal se  “ayaan badnaanteeda” loo tiirin karo uun aragga ay iska arki karto halisaha oo markaa ay baalasha is-qabadsiiso ama (iyadoo kaashanaysa maanka) ay dhinac isaga barbariso halis ku soo fool leh. 

 

Ishu aad bey ugu nugushahay walaxa soo-galowtiga ku ah gurigeeda ama baradeeda. Waxa ugu yar ee dhibaatayn kara waxa ka mid ah saxarka.  Doorroonaanta araggu u leeyahay noolaha awgeed, dadku ma fududaystaan waxa ugu yar ee soo gaadha isha. Markiiba qofku waxa uu cid kale ka raadsadaa gacan siin. Ciddaasina si hagar la’aan ah ayay ugu fidiyaan wixii samato bixin ah.  Markiiba waxa la arki karaa qofkii isha saxarku ka gaadhay oo isu dhiibay qofkii kale ee uu wax-tar biday. Indhaha ayuu u kala qabtaa, marna baalasha ayuu  kala jiidaa, mar kor marna hoos eeg buu ku yidhaahdaa, isagoo indhaha ku biniininaya  oo raadinaya meesha ay taallo walaxda soo-galowtiga ah.

 Haddii ay dhibtu ka timid ciid ay sidatay saxar-qaad dabayleed, waxa uu isku dayaa in uu xoog ugu afuufo isha gudaheeda, isagoo neef ka buuxiyay labada can, dibnahana (bushimahana) soo ururiyay si uu u xoojiyo xawaaraha neefta – in ku filan in ay isha bannaanka ka soo dhigto ciid yar oo ay ilmo qoysay.  Sida uu u kala daran yahay xanuunku, mararka qaarkood, sanka ayaa  isha la ooya oo biyo ka yimaaddaan.

 Waxay kaloo Soomaalidu rumaysan tahay in ishu liqdo walaxa qaarkood  sida ciidda iyo saxarrada yaryar. Ha yeeshee, mararka qaarkood, siiba arooryada hore, waxa dacallada isha lagu arkaa xafajo ay la socdaan wax ka mid ah walaxihii soo-galowtiga ahaa.

Islaamaha qaarkood baa la yidhaahdaa hoodo ayay ku leeyihiin saxar bixinta iyagoo carrabka caaradiisa ula taga isha oo ku maraanmara. Waxana la rumaysnaa in carrabku si dhibirsan dibedda uga soo dhigi karo  isha.

 Farsamo kale ayaa iyana ah in maro yar la isugu laablaab si ay caaro dhuuban u yeelato oo badiba candhuuf lagu qoyn jiray (gabaabsiga biyood awgeed) marka la helana biyo lagu qooyo, ka dibna saxarka ama ciidda lagu soo qaadi jiray.

 

Haddii ay ishu yeelato kaar iyo garaac badan, waxa la yeeli jiray in dacasha hoose ee dhegta xigta  dhinaca isha dhibaataysan lagu xidho xadhig yar, waxana la arki jiray in kaarku ka yaraado.  Waana hab-maarayneed u dhigma farsamo wax-iskula-daal (dabiib) ka jirta dalka Shiinaha oo loo yaqaanno Akubanjar (acupuncture)  – oo ku salaysan turqin la abbaarsiinayo meel aan badiba ahayn meeshii ama xubintii jirranayd si bogsiin ama ladnaanshiiyo loogu helo.

 Arrinta ugu la-yaabka badani waxa ay tahay in suxulka loo adeegsado maaraynta saxarka, siiba marka la doonayo in ay ‘ishu saxarka liqdo’ oo maarayn kale loo waayo. Mar kan oo kale inta isha la isku qabto ayaa suxul qof kale guudka lagaga marmarin jiray. Waana ta ay Soomaalidu odhon jiray “Suxulow waa Saxar!” iyada oo aad mooddo in lagu cabsi gelinaayo saxarku in uu ka muquurto meesha.

 

F.G: Qoraagu wuxuu qoraalkan cilmiyaysan ugu tabarucay guud ahaan inta afka Soomaaliga ku hadasha, gaar aaan akhristayaasha degelkan (www.kaariye.blogspot.com). Waan uga mahadcelinayaa.

 

Waxa qoray: Axmed Ibraahin Cawaale 

Email: aiawaleh@gmail.com