Soomaaliya: Jubbooyinku waa jarribaadda Dowladda - W.Q: Axmed Ciise Guutaale

Hoggaaminta iyo hoggaamiyaha marka la eego  Soomaalida waxaa ka taagan su’aalo ciidda kabadan, hayeeshee in yar ayaa jawaab loo hayaa, inta badan oo ah inta aan jawaab loo hayn qolo weliba waxa ay kusoo koobtaa hebel ayaa hoggaamiye ah,  iyada oo salka iyo halka lagu saleynayaa tahay jacaylka qabyaaladda ku dhisan ee qof kaas loo hayo, taas oo muddo gaaban kadib soo afjaranta,  marka uu qof kii la siiyey hoggaamintu uu tijaabo galo oo weliba lagu miisamo habka qabyaaladda oo markan reero ku dhisan, reerkii uu siiyo xil iyo xoolo agtooda waa ka ammaanan yahay, reerkii uu ka gaabiyana waxa ay saarayaan miisaankooda oo kusoo saari doona nacas iyo nin aan waxtar lahayn, dhammaan habkan wax lagu qiimeynayo iyo sidii loo soo saarayba waxa ay ku dhisan yihiin waxyaabo aan sina u mudnayn in qof lagu qiimeyo.

Dhowaan Kismaayo waxaa looga dhawaaqay maamul iyo madaxweyne, waxaase arintii oof wareen ku noqday madaxweynayaal  kale oo iyana lagu dhawaaqay, halkaasna waxaa ka soo baxay halhayska reer ba’ow yaa ku leh?,  wixii oo dhanna waxaa isku fuuqsaday dagaalka iyo gacan ka hadalka oo sii calwiyey kariskii xumaaye nafta la bidayey, ceeb kale waxaa ku kordhiyey  maamullo  kale oo horay u dhismay, kuwaas  oo damcay in ay taageeraan, taasoo keentay in lasaaro miisaankii inta magaca Soomaalidu jirtayba wax lagu qaybsan jiray welina ay ka degi la’ dahay Soomaalidu, si gaar ah Madaxweynaha maamul goboleedka Puntland ayaa u soo muuqday inuu dhaqan gelinayo caymiskii Soomaalidu markay dan leeyihiin ay ku adeegan jireen ee ahaa “ Waryaa Tol ah”, taasina waxa ay sii wiiqday haybaddii iyo wax kasoo qaadkii dadaalkii dheeraa ee Axmed Maadoobe uu ugu jiray sidii uu u hanan lahaa Jubbooyinka, isaga oo heli kara inuu gar-sheegto oo bareerihiisa caddeysto iyo inuu Alshabaab oo ah cadowga dhammaan kuwa meesha isku haya oo ay Kenyaanku ku jiraan inuu u babac dhigay isaga iyo inta la socotaana ay mudan yihiin haddii loo baahdo doorasho la’aan in layiraahdo gaarsiiya doorasho iyo heer la isku filnaan karo,  ayuu ka leexday jidkaas oo maray dariiqii qodxaha badnaa ee uu aad u yaryahay qof maray oo nabad gala.

Waxaa iyana arrinta qar iyo jar dheer ka riday kuwo aan xitaa waxa indhahoodu arkayaan aanay maskaxdoodu fahmin oo kunool qurbaha, labo hotel oo isku xaafad ah ayay kooxiba mid kireysatay si ay u muujiso taageerada madaxweynaha ay la dhacsan tahay ee Jubbooyinka, taasina waxa ay sii iftiimisay sida Soomaalida la sheego in ay waxbarteen ee qurbaha kunooli ay ugu jilicsan yihiin xannuunka qabyaaladda, tusaale koox Soomaali ah ayaa casuuntay telfishinada Afsoomaaliga ku hadla si ay u soo bandhigaan taageerada ay u hayaan maamulka Axmed Madoobe, markii ay xafladdii dhammaatay ayaa waxa isla telefishinadii soo casuumay koox kale oo taageereysa  Gaashaanle Sare Barre Hiiraale, ka dar oo dibi dhal!! kaan u dhigtayba maaha!!, Waxaa laga sheegay nin ugaarsade ah oo dabinkii uu is lahaa ku ugaarso Sagaaro uu waraabe ugu dhacay,

Habdhaqanka dadkaas Soomaaliyeed ee qurbaha ku nool badankoodu  waxa uu muujinayaa in qofka jooga dalka ee weligii kunoolaa meel qabyaaladdu tahay halbeegga wax waliba uu uga sii adag yahay ku dhaqqankeeda kan qurbe –jogga a ee indhihiisu arkayaan habab ka duwa qabyaaladda oo wax laguu qiimeeyo, haddii ay taasi sax tahayna waxa aan u baahan nahay inaan odayaasha iyo xeerbeegta u dhiibno talada tin iyo ciriba kadibna aan noqono beelo beelo iyo deegaan deegaan sidii ay ahayd xilligii gumeysiga iyo ka hor magaalooyinka, maxaa yeelay iyaga ayaa garanaya sida qabyaaladda loogu dhaqmo, loogu dodo, loogu noolaado iyada oo aan loo baahnayn qof haysta shahaado jaamacadeed oo misana doonaya inuu wax ku miisaamo halbeegga qabyaaladda.

Markii aan arkay Madaxweynaha Puntland, Raisalwasarihii hore e Soomaaliya C/weli Maxamed Cali, prof. Gaandi iyo qaar kaloo badan oo sida maqlay haysta shahaadooyin sare waxa aan garowsaday in haddiiba dhammaan raggan oo aan u haysto hormuud ummadeed ay sidan u yeelayaan qabyaalad iyo gacan sii qabiilkaaga gar iyo gardarraba in aanay Soomaalidu u baahneyn wax la yiraahdo aqoon yahan iyo qof  ka baxay  jaamacad ee oo keli ah aan u baahanahay odayaal dhaqameedyo garta noo gala, Culimo diinta taqaan oo si nabad ah noo barta iyo inaan kaba guurno magaalooyinka oo aan xoolaha iyo beera qodashada ku noqono.

Haddaba jubbooyinku waa jarribaadda siyaasi socod barad ku ah siyaasadda oo maanta hoggaaminaya dowlad leh fursado iyo galaangal aanay helin dowladihii la ayniga ahaa ee dalka Soomaray, waan hubaa in ay muuqdaan waxyaabo muujinaya inuu hordhicii jarribaadda Jubbooyinka uu  uga jawaabay Madaxwenuhu si uusan ku heli doonin darejo iyo dhibco ku filan inuu ka gudbo jarribaaddan.

Xasan Sheekh Maxamuud waxaa laga filayey inuu si xariifnimo ah u furi doono halxiraalaha Jubbooyinka, hayeeshee waxaa muuqata inuu kudul fakarayo miiska iyada oo saacadda imtixaankuna aanay taas saamaxeynin, waxaa sidaas oo kale u muuqda wasiirada arimaha gudaha iyo gaashaan dhigga oo meesha aan ka muujin wax aan ka ahayn Meeshi waan tegey waxna kama tarin waawaxkumataal.

Oday Soomaaliyeed oo reer Burco ah ayaa iiga sheekeeyey talo xumo reer ku dhacday, oo odaygii reerku kusoo baxay kadibna markuu xalliyey ay beeshiisii ku caana-shubteen,iyaga oo u doortay nabadoonka beesha, waxa ay ahayd:

Bartamihii qarnigii tegey ayaa oday reer mudug ah waxaa la weydiistay inantiisii oo markaas gayaankeedu u soo baxay, isaga oo aan ka labalabayn ayuu reerkii u soo geed faariistay inantiisa (Gabadhiisa) si xarrago leh u siiyey, markii gabbaatigii iyo yardo wixii lakala qaadan lahaa lakala qaatay ayaa la Alle tuugay oo kadibna la kala dareeray,waxa ay ahayd xilli aanay Caadadu ogoleyn in udub la taago oo reer la dhisee inta raggii ay howsha reerka cusubi u tiil ballamay ayaa la kala tegey, muddo bil ka yar ayaa ninkii lagu mehriyey inantu damcay inuu inta iska ildhowro reerka iyo cidda uu la xididayba  uu Xaaskiisa si qarsoodi ah ula kulmo oo la sheekeysto inta ay hayso howsha illaalinta xoolaha, waa ay u suuragashay hayeeshee sidii uu rabay ayuu ka waayey, kadibna isma waanine waxa uu damcay inuu xoog ku muquuniyo, taasina ma dhicin oo waxaa qayladii kusoo baxay gabadha hooyadeed, meeshaasna ceeb iyo yaxyax ayuu ninkii hoy u noqday, odaygii reerka ayaa warkii loo tebiyey, waxa uuna weydistay in wiilka oo reero u dhow marti u ah loogu yeero, rag uu dhalay ayuu ku amray in aqal weyn loo dhiso, dumarkiina waxa uu ku wargeliyey in ay 3 ama 4 neef ka soo xulaan xoolaha kadibna dhegta dhiigga loo daro, sidii ayaa la yeelay, ninkii ceebta awgeed cido kale ugu martiyeyna waa lakeenay, odaygii oo aqalkii loo dhisay hilibkii iyo cunto kalana loo karinayo ayaa waxaa u yimid rag ay isku degaan ahaayeen oo wixii dhacay galabta ogaa, waxa ay weydiiyeen waxa reerka ku cusub oo loo wanqalayo, waxa uuna yiri halhays ka haray oo sababay in isagana la duubo oo loo doorto caaqilka beesha kaas oo ah:

Wiilkeyga hal baa dhaaftay, waxa aay ahayd waa xilihisiiye in haddii ay diidday uusan dirqin, ee uu guri la sugo,  Xaaskeeygana hal baa dhaaftay, waxa ay ahayd mar hadii ay yihiin nin iyo afadii inaanay waxba ku darsanoo ka gaabsato, Inanteydana hal baa dhaaftay,waxa ayahayd in waa xilaheediiye ay hagaajisoo aan qaylo yeerin,  anigase midi I dhaafi meysee aqalkaa  ii dhisa, oo inanteydu caawaba ninkeda halla aqalgaso.

Si taas la mid ah dowladda gaar ahaan madaxweynaha mid baa dhaaftay, waxa ay ahayd inuu ninka soo jabhadeeyey ee sanadaha badan duurka ugu jiray sidii uu madaxtinimada Kismaayo ula hoyan lahaa uu u horseedo si nabad ah, oo uu qudhiisu inta waxa aan macnaha badan lahayn iyo hadalada ka fog siyaasadda  meel iska dhigo oo kaashaado Raisalwasaaraha iyo waxgaaradkaa Kismaayo ka dhaadhiciyo ugu yaraan in maamulka kumeelgaarka ah la siiyo xilli kufilan inuu ku diyaariyo dhismaha Jubbaland, isaga oo tixraaaya sida wa loo qaybsado iyo sda wax loo kala qaato marka lajoogo Jubbooyinka.

Axmed Madoobe mid baa dhaaftay,waxa ay  ahayd diin iyo Culimo nimaa loogu yeeraaye inuu inta is dejiyo oo sii hayo maamulka meel ku gaar ah uu abaabulo dadka ku  nool Jubbooyinka si garsoor iyo deeqsinimo leh, kadibna aqoonsado inta wax u ogol iyo inta wax u diiddan si uu kuwa ogolna u sii haysto kuwa diidana ula hadlo iyada oo aan qayladu dibaddaba u soo bixin, markaas kadibna ula yimaado dowladda  Xamar qorshe qayaxan oo si cad u qeexaya waxa uu doonayo, waa hubaal inaan dadka oo dhan aan la raalli gelin Karin hayeeshee ugu yaraan waxa  uu heli lahaa taageerada dadka kunool Jubbooyinka 70%

Kor-joogtada kale sida Madaxweyne  C/raxmaan Sheekh Maxamed mid baa dhaaftay, waxa ay ahayd inuusan sidii qof  maqaaxi fadhiya oo kale u hadline u muuqdo sida maamul qaangaar ah, oo haya tusaale ku dayasho mudan, aad ayay u ahayd siyaasad qarriban inuu inta tago Nairobi uu hoos fariisto Kenyaata si uu ugu caawiyo raabitaankiisa, waxa uu hilmaamay inuu madax kayahay maamul muddo jirayoo Puntland la yiraahdo kaas oo haddii daacadnimo jirto ciyaari kara kaalin mug leh, sida haddii lawada hadlayo ama wax la bedelayo, waxaa muuqatay inuusan haysan kalsooni uu inta Xamar uga dego halka uu Nairobi ka degey uu si cad ugu sheego dowladda waxa uu doonayo.

Xildhibaanada, Qurbe-joogta iyo dadka siyaasadda ee Kismaayana waxaa dhaaftay in ay sahmiyaan meesha wax u socdaan kadibna ay inta aan wax lagu dhawaaqinba la yimaadaan waxa ay kubiirinayaan habka maamul sameynta.

Hadda oo xeero iyo fandhaal kala dheceen weli waxaa jira fursado xal lagu horseedi karo oo ay kamid tahay:

(B)  Tan hore  in Axmed Madoobe dib u noqdo oo dadka qaylinaya iyo kuwa dagaalamaya ama madaxtinimada sheeganaya uu la hadlo oo isku dayo inuu wax ka dhaadhicin karo illeyn dad dhaxal isku haysta lama yiraahdo maxaad isku tihiine, si taasi u hirgashana waxa habboon in meesha laga saaro 3 arimood oo fure iyo faraqabsi u ah dib u sixidda waxa qaldamay.

1. Dacaayadda iyo hubsiimo la’aanta sida hadalka aan miisaanka lahayne caradu keento sida kii uu ku hadlayey C/naasir Seeraar

2. Danaha iyo damaca dadka aan Soomaalidaba ahayn ee ka guuxaya dadka qaarki

3. Is mahadinta iyo adigaa dadka wax dheer oo kumanyaal nafood mar hore halligtay.

(T) Dowladda oo si maan iyo maskax furan u fahamta xaalka, oo si mas’uuliyad leh arinta faraha ula gasha, halka uu madaxweynuhu ka leeyhay inta hadba shir ka hadlo: Walaalayaal waxa kasoo socda Kismaayo waan sii sheegnay, waa kuwaas wixii aan ka digeynay, tani  waa mas’uuliyadda xxukuumaddiisa in ay la timaaddo wax cad oo aan ahayn diidmo,Hoggaamiyuhu waxa uu hayaa dalka oo ka dhigan laastiig ama cinjir, waa inuu u kala jiido si xirfad leh oo horumarin iyo hagaajin ku wado, haduuse iska jiido oo ka dhigan inuu iska yiraahdo wixii ku soo dhaca ama qato go’aan kii uu doono,  cinjirkaasi waa uu go’I doonaa kadibna isu kabkiisa ayaa dhibaato kaweyn tan haysata la iman doona, waxa aad mooddaa in dowladdu cid aan loo jeedin u jawaabeyso ama iska riixeyso,  dalka, dadka iyo diinta ayaa loo xilaaray, taas waa in ay fahamto oo inta wax qeexan la timaad oo aragto xaalka ciyaarto kaalinteeda.

(J)  Beelaha kunool Jubooyinka oo caqliga ka shaqeysiiya, gaar ahaan odayaasha iyo kuwo jecel jiritaanka magaca Soomaalinimada, si ay uga gudbaan xaalad adag oo qofkii ama kooxdii keenta xirfad badbaadisa arintan marugsan uu ku jiri doono maskaxda iyo maanka Soomaalida.

(X) Warbaahinta oo iska tuurta hadalka qof waliba oo dab ku shidaya arinta sida cid waliba oo ka tirsan dowladda Kenya xitaa haddii ay Soomaali tahay, sababta oo ah marba hadddii ay gacansiinayaan koox gooni ah waxa ay ka caryesiinayaan koox kale.

(KH) Dhammaan dadka isku haya Jubbooyinka ee Soomaalida ah oo runta iyo lama dhaafaanka u daadega,  qabiil keligi qaran noqonayaa ma jiro, cid ka maaranta dadka la deriska ahna ma jirto, welina lama arag qabiil meesha ka saaray ama ka taqalusay qabiil kale oo a is hayeen.

(D) Dadka deggan Jubbooyinku iyagaa is huran, dhibku isku si ayuu u taabanayaa, dheefta kasoo baxdana iyaga ayaa ugu horreeya cid ka faaiideysata, sidaa daraadeed inta laga tallaabayo xaaladdan adag dadku waa reer Jubba, dhulkuna waa Jubboyinka.

  (R) Dadka u soo dhabar adaygay in Alshabaab laga saaro goboladaas iyo gobolada kalaba Sida Galgaduud, Hiiraan  iyo Bay waxa ay mudan yihiin in loogu yeero Geesiyaal qaran, marka aad joogto Hargeysa haddii aad dooneyso in lagu yiraahdo mujaahid ama wax lamid ah waa inaad sheegataa inaad ka mid ahayd jabhaddii dhaqdhaqaaqa qaranimada Soomaaliyeed ee SNM

Gunaanad

Wixii gef iyo meel ka dhac ah wax hagaaji mooyee wax xumeey marna ma aha qorshaheyga.

W/Q:Axmed Ciise Guutaale

Ahmed_3111@ymail.com