Falsafadda taranka bulshooyinka iyo Islaamka - W.Q: Mahdi Sheekh

Robert Maltos oo ahaa dhaqaaleyahan reer Ingiriis ah (1766 – 1834), waxa uu ku caan baxay aragtida in tirada dadka dunida ku nooli sii kordhayso, kheyraadka dhulka guudkiisa Rabbi ku mannaystayna gabaabsi yahay, sidaasi awgeed loo baahan yahay in dib loogu noqdo xisaabta taranka qoyska. Aragtidan ayaa Buuq iyo doodo badan ka dhalisay caalamka guud ahaan,  gaar ahaana culimada ku takhasusay Cilmiga Bulshada, waxana lagu naanaysay  “aragtidii Baaseysiga”. Horumarka farsamo iyo aqooneed ee dhamaadkii qarnigii 19aad iyo bilawgii qarnigii 20aad ayaa waxba la’aan ka dhigay aragtida Maltos, waxana dhacday in Yurub dhaqaalaheedu kor u kac laxaad lihi ku yimid, halka hoos u dhac la yaablihina ku dhacay taranka bulsho ee shucuubta reer Yurub. Arintan oo hal bacaad lagu lisay ka dhigtay saadaashii Maltos ee in 25-ka sanno ee soo socda dadka reer Yurub tiradoodu libinlaabmayso cuntadooduna yaraanayso, waxana dhacay wax taasi ka geddisan.

Iyaga iyo inagu waynu ku kala aragti duwanahay, iyaga fikirka dhaqaaluhu waa mushkilad ay ugu yeedhaan “Gabaabsi” iyo “kooban” baahiyuhuna wax aan la qiyaasi karin ama aan xaddidnayn. Innana waxaynu leenahay maya oo ilaha dhaqaale maaha “Gabaabsi” mana sii dabar-go’ayaan ee waqti kasta iyo goob kasta Rabbi wuu dhigay. Rabbi-na markii uu uumey dhulkan wuu barakeeyay, waxana uu uu qorsheeyey arsaaqda, noole kasta oo uu uumi doona-na waxa uu samada uga qoray wixii uu ku noolaan lahaa.

Taasi inaga oo ka duulayna waxa aan Islaamku qaadan karin oo dhinac isaga leexinayaa  falsafadda sheegaysa in dunida dhaqaalaha yaal iyo makhluuqaadka Rabbi kala badanayaan! Miyeynu isweydiinnay  dunidan Rabbi sadex meelood biyo ka dhigay eynaan ogayn wax khayraad ah oo ku jira? Inteebay inaga badan lahayd hadii aynu daba-ka-warwar ka qabno dhulkii? Waxa iyadna marag ma-doonto ah in marar kasta oo aqoonta iyo farsamooyinku sii casriyaysanto in dhaqaalihii hore ee la haystayna sii beekhaamayo, tusaale halkii sanadkii mar kaliya wax laga beeri jiray, ayaa hadda qalabka dartii  afar jeer wax la beeri karayaa.

Maan Jeclaysan in dhalinteenna lagu shirqoollo maanta iney dib u milicsadaan aragtiyo waqtigu ka talaabsaday, ayna xal ka dhigaan guursi-la’aan iyo taran-yarayn ama se ay berina la iman karaan aragtida kale ee ah; in umadda dagaalo lagu mashquuliyo si inta dheeraadka ah dagaaladu ula tagaan, waa sida uu qabay Faylasuuf kale oo taageerayay Maltos.

Falsafaddan Maltos ee taranka umadaha iyo falsafadda Islaamka ee taranka ayaa iyagu isku noqonaya laba dab kala bixiya, u fiirso hadalkan Rabbi;  “Ha dilina ubadkiina idinka oo macaluul iyo faqri ka baqaya, anaga ayaa idin quudin idinka iyo iyagaba’e“ Suurat Al-israa. Waxa kale oo aad arkaysaa in macalinkii falsafadda Islaamka ee Rasuulkeenii uu si cad oon muran lahayn yidhi “Guursada, taranka badiya, waayo umadaha ayaan idiinku faanayaa qiyaamaha.” Waxa haddaba muhiim ah inaynu kala saarno inaynu dedaalno oo taagteenna iyo tamarteenna muujinno si aynu dhulka wax ugala soo baxno, iyada oo Rabbi inoo sheegay in dhulka uu inoo dulleeyay ayna tahay inaynu cidhifyadeeda socono, khayraadka badan ee ku jirana aynu la soo baxno, iyo inaynu nidhaa hadii aynu muslimiintii nahay waxa la inooga baahan yahay inaynaan caruur badan dhalin, si aynaan risiqooda uga warwarin.

Ma habboona inaynu ku biirno bulshooyinka dad indhoolayaal ahi hageen ee iyana indhaha isqabtay, kana baydhi kari waayay godkii indhoolihii hagay ku dhacay. wayna haboontahay inaad aqoonta iska haadiso, buushiga  iyo qashinka iska reebto  inta kula filka ah ee , diintaada iyo dadnimadaadaba taageeraysa uun qaadato, inta kalena tidhaa daad xoor iyo badda raac.

.

Eng Mahdi Sheekh.

mahdimuxsin@yahoo.com