JACAYLKII SHAASHOOBEY! - W.Q: Siciid M. Axmed

Wali Jacayl bukooday ma kuu yimid? Ma ku weydiistey daawo? Ma kuu sheegtey dacar iyo dakano u diidey hore iyo diba inuu u socdo? Ma kaa codsaday baadhitaan iyo baanasho laxaad leh? Dabadeed, ma baale daymootey? Ma is tidhi buskee oo baano nabarkan fidee boga, beerka, dhabarka iyo xanjaadkaba ka haleeley jacaylkan jariban?

Waxaan idhi: “haa aan kaaga waramo dhibta meesha taala ee dhiilada sababtey dakhtar” Kuye: “hooy, dib u joogso oo ha deg deign waan arkaa rafaadka ka muuqda jacaylkan hiiftamaya ee bukaan socodka ah!” Saa hadalkii waa sii watey oo ku doodey “Ana ma moogi oo ma fududeysan karo mas’uuliyada balaadhan ee saacadan halkan igu shakaashey…Waxaan ahay dhakhtar caafimaad oo baanta dadkiisa jiran isla markaana baadha cudurada saaqa ee saafa jidhkooda! Su’aashu se waxay tahay adigu yaad tahay? Jacaylkan‘se maxaa siririyey ee saloolay oogadiisa ay indhuhu ka giigayaan inay dhugtaan?”

Anigoo dhaqaaq-joogsanaya, jidhkuna i dubaaxinayo ayaan ku ku jawaabey sidan: “dhakhtar, horta jacaylkan aan wadaa waa jacayl jiran, diidey jiif iyo joogba”. Waan sii waday hadalkaygii si aan warbixinta bukaanka u dhammeystiro. “Ma hadhgalo; waxaa is huran isaga iyo dhaxanta. Waxaan marnaba kala dheeraan oo isku lamaan, wadajirna u wada caweeya isaga iyo gudcurka habeenkii”. Wuxuu dhageystaa oo dhegtiisa u raaridaa gurxanka bahalka goor xun socdaha ah”. “Wuu dhuubtey oo wuu dhilmey; waa dheecaan bax dhexda ka liicaya! Hadaad ishaas bidhiqdeed dhagato oogadiisa, intaad uurka salkiisa ka naxdo ayaad dhako-faar iyo dhaygagba ku dilayaan”. “Ma han la’a mase hagaagsana; wuu hamoodaa; mase laha hirgalin dhab ah; wuu hiloobaa; se waa habaw, cidhib-ka-noqosho iyo hagaasba halakeeyeen”.

Dhakhtarkii isagoo fir-ka-naxsan ayuu hadley: “Uux…Uux… isagoo dhuunta codka tabisa sifeynaya ayuu yidhi bas, bas waan fahmay baaxada balaayada meesha taalee, fadhiista labadiinuba, i suga aan dhab u fiirsho qotoda iyo gunta gunaadkan kaarka badan ee kurka gooyay bukaankan kadeedan”. Hoostaan ka idhi alle ilehe bakaankan aan arkayaa waa kadeedan yahay. 

Haddii dhakhtarkii dhab u darsay durada (complication) iyo ilma-aragteyda (virus/germs) nafta iyo nafsada bukaankan hooga baday. Wuxuu gunaadkii bislaaday ku garnaqsaday inaanu isagu gefka geysan! Dhibta wuxuu iskaga riixay oo dambiga iskaga moosey meel kale! Cajiib! Mar kaliya ayaa aniga iyo dhakhtarkiiba sare u boodney oo muusanaw naxdin iyo yaaba xambaarsan ku hadaaqney! Jawaabta baadhitaankii caafimaad waxay noqotey shaashoow iyo duro jin… Salaamaad. Saatiraw naga badbaadi saransoorka jinka iyo jaankaba. 

Hadalba yaanan kugu daaline, akhriste waa kan tawaawacii iyo cabashadii Jacaylkii bukay u sheegtey dhakhtarkii aan u geeyey anigoo garbaha haya oo inuu dhaco ka feejigan! Waxa uu Jacaylkan jirabani sawirayaa lamaanihii is-calmaday ee uu sida xabagta iskugu soo jiidayay: Waxay tidhi Saafi iyadoo buu yidhi “ilmaday qubeysa aad moodo tog faruurmey ama wabi fatahay”:

Aad baan kuugu baahanahay, 

Adna inaad I jeceshahay runtii waan ogsoonahay

Aqalkaan ka ooyaa, 

Adiguna xafiiskaad murugada la joogtaa,

Haddana garan maayo eelkuu meeshuu ka imanayee,

Indhaha goortaan i saartid ayaad iga jeedsataa, 

Agtaadaa haddaan imaado adoo durkayaan arkaa, 

Haddana ma adkeysatide 

Ayaamo markaad i weydoo, akhbaarbaad soo dirtaa,

Haddaba ibtilo waa tanee inaga afgarad yaa inoo sameeyaa?

Ilaahbaad isu keen qoray

Nafteydaa u tahay agab, ifkaan kuugu jecelahay, 

Adigana adduunyadu waxay kuu ahaan lahayd anoo ooridaada ah,

Haddana garan maayo eeduu halkay ka abuurmaysee,

Albaqra goortaan maraayo ayaad alif joogsataa!

Ka quusan markaan idhaahdo, rajaad igu beereysaa! 

Haddaba arrimahan isgalay, awood kale uma hayee ogaalbaan u sheegayaa,

Waxay tallo kusoo ururtey in xaajadan murugsan ee madax-faarka badan lala tiigsado ogaal iyo nin waayo soo jirey amase dhakhtar caafimaadka ku baasoo baanta Jacaylkan bukaanka ah.

Halkaas markey mareysey ayuu dhakhtarkii yidhi “dhibaatadani waa Shaashoow?”. Jacaylkani wuu shaashoobey! Isagoo sharaxaya shaashoowga iyo waxa uu dhab ahaantii yahay, ayuu dhakhtarkii yidhi: “shaashowga jacaylka waxaa keena war-xumo-tashiilka iyo was-waaska ay maleegaan inta xinka iyo xiqdiga ku hubeysan ee xasadku u horeeyo, quudhid-waagu ku xigo, hinaasuhuna xubinta ka yahay” Akhriste, bal ila dhugo sida himilo kasta u saqiirto haddii ay waswaasaan inta lagu sugayo hirgalinteeda.

Waxaan kusoo afmeerayaa in inta is jecel een wali guri yagleeline iska jiraan isagana ilaashaan xasadka, xiqdiga, war-xumo tashiilka iyo af-miishaarka jacayl la dagaalanka ah. Waa inay uga feejignaadaan sida maska. Waxayna hureyn lamaane kasta oo is-calmaday inay fahmaan inay qorsheynayaan dhisme guri oo dhab ahaantii ku biiri-rabaan bulshada dhisan, dhaqan ee dhaadata. Sidaas daraadeed waa inay u taxadiraan sida bisadu biyaha isaga dhawrto; amase kalluunku bariga uga durko; amase qaalinka yaree xarago dhaqaaqaa uga feejigan yahay awrka qooqan ee geela ku jira! Haddiiba lagu guuleysto abuurida guri iyo lamaanood-qoys waxaan laga raysanayn tacabkii feejignaanta iyo dedaalka ahaa. Si la mid ah sidii hore, ayaa markana loogu baahan yahay in la feejignaado, la is-dhawrto, si naxariis leh la isku-dhugto loona wada dhaqmo. Haddii, maamulka toolmoon iyo maareynta xasilooni tahay wax shakhsi, urur, hay’ad, isu-tag, shirkad, iyo qaran kastaa u baahan yahay, waxaan odhan lahaa qoyskuna kaliya uma baahna maareyn xasiloon, maamul toolmoon iyo himilo shilis balse waanu kaba maarmeynin, hureyn oo la’aantood lugihiisa isu-taageyn, calashaan taabo-galeyn!

W/Q. Siciid Maxamed Axmed Almizy!