Iyagii bay is moodday….iyagee?...dee iyagii…
Magacu saamayn ma ku leeyahay nolosha qofka? Muuqaalku saamayn ma ku leeyahay, quruxduse ma ku leedahay?
Barxadda guriga quruxda badan ayey kursi soofe ah isku kala bixisay.Timaheedii dheeraa oo qaawan oo masar goor ugu dambaysay aan la garanayn xagga dambe ayey kursiga uga dhaceen oo dhulkay haranayaan. Maro yar oo sidii garays ah ayaa laabta illaa bawdada ugu duuban. Bawdyuhu way muuqdaan.Yurubeey lagu eed!
Meel aan ka durugsanayn dadku wuu qulqulayaa, dhan walba waa loo socdaa. Midabkeedu waa casaan, inay Afrikaan tahay waa la wada ogyahay, iyaduse maanta ka hor may ogaan inay dadka dalkan u dhashay ka duwan tahay. Waxa isku qaban waayi jiray midabkeeda casaanka ah iyo sida marka la tilmaamayo loogu sheego inay gabadh madow oo Afrika ka timid tahay.
Magacu saamayn ma ku leeyahay nolosha qofka? Muuqaalku saamayn ma ku leeyahay, quruxduse ma ku leedahay?
Barxadda guriga quruxda badan ayey kursi soofe ah isku kala bixisay.Timaheedii dheeraa oo qaawan oo masar goor ugu dambaysay aan la garanayn xagga dambe ayey kursiga uga dhaceen oo dhulkay haranayaan. Maro yar oo sidii garays ah ayaa laabta illaa bawdada ugu duuban. Bawdyuhu way muuqdaan.Yurubeey lagu eed!
Meel aan ka durugsanayn dadku wuu qulqulayaa, dhan walba waa loo socdaa. Midabkeedu waa casaan, inay Afrikaan tahay waa la wada ogyahay, iyaduse maanta ka hor may ogaan inay dadka dalkan u dhashay ka duwan tahay. Waxa isku qaban waayi jiray midabkeeda casaanka ah iyo sida marka la tilmaamayo loogu sheego inay gabadh madow oo Afrika ka timid tahay.
Sheedda waxay ka arkaysaa dad waaweyn oo lammaanayaal ah iyo qaar carruur yar yar gawaadhi ku riixaya. Carruur kale oo ciyaaraysa ayey sheedda ka arkaysaa. Waa caddaan dhammaantood. Waxa soo maray qoys Soomaali ah, nin iyo gabadh xijaaban oo saddex carruur ah wata oo qosolka iyo farxadda ka dhacaya la yaabo.. Way sii eegaysaa illaa ay ka libdhayaan. Waayaheeda iyo waayahooda ayey is barbar dhigaysaa. Dhacdooyinka horteeda maraya ee indhaheedu arkayaan waxa ka badan inta maskaxdeeda iyo maankeeda maraya ee sida hillaaca u dhaafaya. Waa dhacdooyin naxdin badan, gocasho iyo xusuus huwan oo dhammaantood u daran. Dhacdooyin qiimo leh bay ahaan lahaayeen haddii maalintoodii la joogo. Maantase wax laga qaban karo ayaa iska yar, oo murugo ay u sii kordhiyaan mooyaane waxba uguma yaallaan.
Qaarado ayey u kala gooshaysaa iyadoo kursigaa ku jiifta. Ilbidhiqsiyo ayey Afrika ku tegaysaa, haddana kaga soo noqonaysaa, haddana ku sii noqonaysaa. Gaadiidka xusuusta ee xawaaraha badan ayaa u fududeeyey safarkaa degdegga ah.
Fikirkeedii markay timid Yurub sidan buu noqday: Meeshu waa Yurub, wixii hore waa ka kac, Afrikaa lagaga yimid, xishoodkii Afrikaa lagaga yimid. Noloshayda wixii intan ka horreeyey waa waxba kama jiraan. Oo waa soddon sanee, ma soddonnkaa gu’ ee ay jirtay ayaanay waxba ka jirin? Oo soddonkaa gu’ waa khasaare. Haa Yurub baa beenisay. Wax walba waa loo xor, sidii la doonaa loo dhaqmaa. Dookhu waa furan yahay, cidna loo joojin maayo. Waa hadba quruxdaadu intay kuu goyso!!
Xusuustu waxay dib ugu celisay toban gu’ ka hor iyo markii ay dalkii joogtay.
Waa tan dhex taagan magaaladii Hargeysa iyadoo qoyskoodii joogta oo inkastoo ay aroortii oo dhan iska jiifto oo timaheeda iyo jidhkeeda ka shaqayntoodu tahay hawsha ugu badan ee ay qabataa, haddana galabtii dugsi gaar ah bay tagtaa oo af Ingiriisida ka soo barataa. Dheg iyo dhaban inta gabadh lagu tilmaamo way lahayd. Way ogayd inay qurux badan tahay, quruxduse waxay tahay may qeexi karayn. Dadka ayaa u sii rumaynayey oo qof kastaa, gaar ahaan wiilasha dhallinyarada ahi waxay ku odhan jireen quruxley. Inay qurux badan tahay in badan bay dhegaheeda ku soo noqnoqdeen. In calafkeedu gacanteeda ku jiro oo quruxdeedu u hayso ayey rumaysnayd. Waxa la yidhi cadowga ugu weyn ee gabadhu waa inay quruxdeeda aaminto.
Fikirkeedii markay timid Yurub sidan buu noqday: Meeshu waa Yurub, wixii hore waa ka kac, Afrikaa lagaga yimid, xishoodkii Afrikaa lagaga yimid. Noloshayda wixii intan ka horreeyey waa waxba kama jiraan. Oo waa soddon sanee, ma soddonnkaa gu’ ee ay jirtay ayaanay waxba ka jirin? Oo soddonkaa gu’ waa khasaare. Haa Yurub baa beenisay. Wax walba waa loo xor, sidii la doonaa loo dhaqmaa. Dookhu waa furan yahay, cidna loo joojin maayo. Waa hadba quruxdaadu intay kuu goyso!!
Xusuustu waxay dib ugu celisay toban gu’ ka hor iyo markii ay dalkii joogtay.
Waa tan dhex taagan magaaladii Hargeysa iyadoo qoyskoodii joogta oo inkastoo ay aroortii oo dhan iska jiifto oo timaheeda iyo jidhkeeda ka shaqayntoodu tahay hawsha ugu badan ee ay qabataa, haddana galabtii dugsi gaar ah bay tagtaa oo af Ingiriisida ka soo barataa. Dheg iyo dhaban inta gabadh lagu tilmaamo way lahayd. Way ogayd inay qurux badan tahay, quruxduse waxay tahay may qeexi karayn. Dadka ayaa u sii rumaynayey oo qof kastaa, gaar ahaan wiilasha dhallinyarada ahi waxay ku odhan jireen quruxley. Inay qurux badan tahay in badan bay dhegaheeda ku soo noqnoqdeen. In calafkeedu gacanteeda ku jiro oo quruxdeedu u hayso ayey rumaysnayd. Waxa la yidhi cadowga ugu weyn ee gabadhu waa inay quruxdeeda aaminto.
Waxay xasuusatay asxaabtii sharka ee ay raaci jirtay. Asxaabtii laga reebi kari waayey ee waalid iyo walaalba ka quusteen.
Aroos iyo xaflad aadku waa halkii sheekadu ka soo bilaabatay. Dugsigii waa la iskaga tegay. Maalin oo dhan afar hablood baa la wada joogaa. Waxa loo xinnaysanayaa xafladda hebel iyo heblaayo ee caawa. Waxa xanta la iskula jiibinayaa tii heblaayo iyo kii hebel ee qurbaha ka yimid halka sheekadoodu marayso. Waxa la daawanayaa sawirro hebello lala galay. Xagaaga iyo waxa lagaga talo gelayo ayaa laga sheekaysanayaa. Xagaagu waa xagaagii Yurub, Hargeysa xagaa iyo jiilaal lamaba kala yaqaan. Oo xagaagu ma marka roobku da’aa mise waa kulaylaha? Lagama jawaabi karo, waxase lagu gartaa inuu yahay xilliga qurbajooggu yimaad.
Sheekadu waa dhoof iyo isdhiib, guri iyo lacag bilaash ah oo la helayo. Hadal hayntu waa heblaayo iyo heblaayo dhoofay sawirradii quruxda badnaa ee ay soo direen. Sida xidhiidh loo abuuraa maanta way fududahay. Aaladda internetka ayaa fududaysay isbarashada, wada sheekaysiga iyo is caashaqa dad aan is arag. Waa in si kasta oo lagu dhoofi karo lagu dhoofaa, waa in wax kasta loo huraa.
Xafladihii waxay dhaleen qaab kulan kale. Gurigii heblaayadii dibedda lagaga maqnaa baa wiilashu ku qayilaan. Halkaas baa la isugu yimaaddaa oo habluhuna tagaan baa hadal hayntu noqotay.
Maalintii ugu horraysay ee ay halkaa tagto fajac baa indhuhu soo baxeen. Waxay ahayd inan yar oo damirkeedu nool yahay. Fudayd iyo aqoondarro ayaa wax walba weydaarinayey. Waa markii ugu horraysay ee ay indhaha ku dhufato dumar iyo rag isdhex fadhiya. Dumar bilaa garbasaar ah, bilaa masar ah. Ragga cid kama garanayso habluhuse waa heblaayo iyo heblaayo ay garanayso.
‘Naa soo fadhiiso, iska dhig shalmaddoo maxaad isla ururinaysaa’ baa la yidhi. Waaba laga dhuftay shalmaddii iyo masarkii. Waa la soo gundhiyey. Way isxejisay. Ugu dambayn meel cidhif ah bay fadhiisatay. Waxay rumaysan wayday indhaheeda. Waa hablo geed cagaaran afka gelinaya.
Halkaasba jabkeedu kama horrayn. Uunsi, cadar iyo udug jaad walba leh ayaa meesha lagu kankamiyey. Marka habeenkii laga sii rawaxayana urta sigaarka iyo daacada qaadka ayaa isku darsama oo meesha qaab darraanteeda dib ha ugu soo noqon baa ku qabanaysa, lagamase maqnaado ee berriba waa la joogaa.
Hebelkii xariifka ahaa ee qurbaha ka yimidna halkaas baa la iskaga lug daray. Heblaayo iyo heblaayadii kale ee ay saaxiibada ahaayeenba waa tii xagaagii hore la dhoofiyey. Waa tii daawatay sawirradii quruxda badnaa ee ay soo direen. Waa tay u sheegeen inay lacag bilaash ah qaataan. Waan ku dhoofinayaa baa war ay maqasho ay ugu jeclayd. Dhawaaqaas wax walba way u huraysay. Isaguna sidaa wuu u ogaa. Immisuu inan yar sidaa marinka ku seejiyey.
Gabadh qaad cunta aa?.. qayisha, ceeb... Way innaga sasabanayaan, waagii hore ayey odhan jireen habluhu shaaha ma cabbaan. Tii uun bay la mid tahay….waxaaas iyo wax la mid ah baa lagu qanciyey. Waa la walfay oo rag iyo dumar waa la isku milmay, lamana kala xishoodo. Si ay ku soo dhooftayba soo gaadhay galbeedka Yurub. Waa maalintay ugu farxad badnayd dunida.
Maanta meeshu waa Yurub. Xawaaraha ay ku socoto waxay garan kari wayday inta gu’ ee ay Yurub joogtay. Oo ma qaadkii baa Yurubna igaga daba yimid… saaxiibbadii xunxumaa… illayn saaxiibka xumi meelna kaagama hadho haddaad iska reebi waydo… waxay xasuusataa guryihii la fadhiisan jiray… dumar iyo rag isdhex fadhiya oo balwadi isku keentay xaggee lagu arkay adduunka?... la arag..s ow taa la arkay … waxay xasuusataa booskii ay fadhiisan jirtay…
Way qarsataa balwadda. Taaggeeda waxay isleedahay cidi kuma oga, cid walibase way ogtahay. Cidna kama qarsoona, maalin walba waa lagu sheekaystaa, qurux khasaartay baa la yidhaa, immisaa inan rageed oo u hanweynaa dhexda farta ka qaniinay oo quruxdeeda quudhi waayey. Way kala beddeshaa saaxiibbada lab… meel kastoo ay marayso salaantu way ku badan tahay … dadkoo dhan baa wada garanaya … telefoonkeedu ma nasto … guul bay u haysataa mase oga inay guuldarro tii ugu weynayd ku jirto. Haddaad maskaxda isticmaali waydo!!!. Oo miyaanay waalid iyo walaalo lahayn iyo sokeeye kale oo ka naxa. Walaalaheed way ka naxaan. Araggeeda way ka naxaan….ceeb bay dhulka mari laayihiin. In badan bay kor iyo hoos ula hadleen, dhegse way u dhigi wayday, meeshu waa Yurub oo dheg iyo dhafoor kuma dhufan karaane farahay ka qaadeen.
Aroos iyo xaflad aadku waa halkii sheekadu ka soo bilaabatay. Dugsigii waa la iskaga tegay. Maalin oo dhan afar hablood baa la wada joogaa. Waxa loo xinnaysanayaa xafladda hebel iyo heblaayo ee caawa. Waxa xanta la iskula jiibinayaa tii heblaayo iyo kii hebel ee qurbaha ka yimid halka sheekadoodu marayso. Waxa la daawanayaa sawirro hebello lala galay. Xagaaga iyo waxa lagaga talo gelayo ayaa laga sheekaysanayaa. Xagaagu waa xagaagii Yurub, Hargeysa xagaa iyo jiilaal lamaba kala yaqaan. Oo xagaagu ma marka roobku da’aa mise waa kulaylaha? Lagama jawaabi karo, waxase lagu gartaa inuu yahay xilliga qurbajooggu yimaad.
Sheekadu waa dhoof iyo isdhiib, guri iyo lacag bilaash ah oo la helayo. Hadal hayntu waa heblaayo iyo heblaayo dhoofay sawirradii quruxda badnaa ee ay soo direen. Sida xidhiidh loo abuuraa maanta way fududahay. Aaladda internetka ayaa fududaysay isbarashada, wada sheekaysiga iyo is caashaqa dad aan is arag. Waa in si kasta oo lagu dhoofi karo lagu dhoofaa, waa in wax kasta loo huraa.
Xafladihii waxay dhaleen qaab kulan kale. Gurigii heblaayadii dibedda lagaga maqnaa baa wiilashu ku qayilaan. Halkaas baa la isugu yimaaddaa oo habluhuna tagaan baa hadal hayntu noqotay.
Maalintii ugu horraysay ee ay halkaa tagto fajac baa indhuhu soo baxeen. Waxay ahayd inan yar oo damirkeedu nool yahay. Fudayd iyo aqoondarro ayaa wax walba weydaarinayey. Waa markii ugu horraysay ee ay indhaha ku dhufato dumar iyo rag isdhex fadhiya. Dumar bilaa garbasaar ah, bilaa masar ah. Ragga cid kama garanayso habluhuse waa heblaayo iyo heblaayo ay garanayso.
‘Naa soo fadhiiso, iska dhig shalmaddoo maxaad isla ururinaysaa’ baa la yidhi. Waaba laga dhuftay shalmaddii iyo masarkii. Waa la soo gundhiyey. Way isxejisay. Ugu dambayn meel cidhif ah bay fadhiisatay. Waxay rumaysan wayday indhaheeda. Waa hablo geed cagaaran afka gelinaya.
Halkaasba jabkeedu kama horrayn. Uunsi, cadar iyo udug jaad walba leh ayaa meesha lagu kankamiyey. Marka habeenkii laga sii rawaxayana urta sigaarka iyo daacada qaadka ayaa isku darsama oo meesha qaab darraanteeda dib ha ugu soo noqon baa ku qabanaysa, lagamase maqnaado ee berriba waa la joogaa.
Hebelkii xariifka ahaa ee qurbaha ka yimidna halkaas baa la iskaga lug daray. Heblaayo iyo heblaayadii kale ee ay saaxiibada ahaayeenba waa tii xagaagii hore la dhoofiyey. Waa tii daawatay sawirradii quruxda badnaa ee ay soo direen. Waa tay u sheegeen inay lacag bilaash ah qaataan. Waan ku dhoofinayaa baa war ay maqasho ay ugu jeclayd. Dhawaaqaas wax walba way u huraysay. Isaguna sidaa wuu u ogaa. Immisuu inan yar sidaa marinka ku seejiyey.
Gabadh qaad cunta aa?.. qayisha, ceeb... Way innaga sasabanayaan, waagii hore ayey odhan jireen habluhu shaaha ma cabbaan. Tii uun bay la mid tahay….waxaaas iyo wax la mid ah baa lagu qanciyey. Waa la walfay oo rag iyo dumar waa la isku milmay, lamana kala xishoodo. Si ay ku soo dhooftayba soo gaadhay galbeedka Yurub. Waa maalintay ugu farxad badnayd dunida.
Maanta meeshu waa Yurub. Xawaaraha ay ku socoto waxay garan kari wayday inta gu’ ee ay Yurub joogtay. Oo ma qaadkii baa Yurubna igaga daba yimid… saaxiibbadii xunxumaa… illayn saaxiibka xumi meelna kaagama hadho haddaad iska reebi waydo… waxay xasuusataa guryihii la fadhiisan jiray… dumar iyo rag isdhex fadhiya oo balwadi isku keentay xaggee lagu arkay adduunka?... la arag..s ow taa la arkay … waxay xasuusataa booskii ay fadhiisan jirtay…
Way qarsataa balwadda. Taaggeeda waxay isleedahay cidi kuma oga, cid walibase way ogtahay. Cidna kama qarsoona, maalin walba waa lagu sheekaystaa, qurux khasaartay baa la yidhaa, immisaa inan rageed oo u hanweynaa dhexda farta ka qaniinay oo quruxdeeda quudhi waayey. Way kala beddeshaa saaxiibbada lab… meel kastoo ay marayso salaantu way ku badan tahay … dadkoo dhan baa wada garanaya … telefoonkeedu ma nasto … guul bay u haysataa mase oga inay guuldarro tii ugu weynayd ku jirto. Haddaad maskaxda isticmaali waydo!!!. Oo miyaanay waalid iyo walaalo lahayn iyo sokeeye kale oo ka naxa. Walaalaheed way ka naxaan. Araggeeda way ka naxaan….ceeb bay dhulka mari laayihiin. In badan bay kor iyo hoos ula hadleen, dhegse way u dhigi wayday, meeshu waa Yurub oo dheg iyo dhafoor kuma dhufan karaane farahay ka qaadeen.
Badowyahow dib haw celin
Dadka soo baraarugay.
Baraaruggee dee….
Dadka soo baraarugay.
Baraaruggee dee….
Waxa buuxa wiilal iyo gabdho badan oo dhaqankooda iyo diintooda ilaashada. Sidoo kale way jiraan hablo iyo wiilal badan oo qaldamaa laakiin ka toobbad keen iyo isdaba qabasho ayaa lagu badbaadaa. Ragga inta baadiyowday tiro ma leh oo cidiba kama naxdo, dumarkase jacayl loo qabo dartii ayaa loogu damqanaya. Waaba tiiyoo dimuqraadiyad heshay… xor baad tahay, dareenkaaga jinsiga sidaad doonto u gudo, saaxiib yeelo, iska istareex, maxaa kaa galay,..Maya..Maya… iska guurso, carruur dhal,…yaah!!... Nin maxaad uga baahan tahay, carruur maxaad uga baahan tahay, mid iyo laba waad dhali haddaad u baahato…. Waa ceeb,… maxaa ceeb ah? Ma ilbaxnimadaa ceeb ah…meeshii dumarka lagu gumaysanayey. Sheeko…
Xaq baad u leedahay doonistaada, ha ka xishoon, sheego xataa haddaad nin rabto waad ku odhan kartaa waan ku rabaa. Maxaa ku jaban sowka isba kugu yidhaa, miyaan baahidu idinka dhexayn, ma keligii bay gaar u tahay? Berigii hore waxay iska ilaalin jirtay kuwa ay isku dal ka yimaaddeen, maantase cidna kama haybadaysato, waa dimuqraadiyad, xor baa la yahay, maxaa dadka iskugu yaal. Nafta waa in la raalli geliyo, waxay rabto in loo diido maaha…
Maxay ka faa’iiday baabuurtii quruxda badnayd ee kolba mid lagu qaadayey, habeen dhaxii iyo dhafarkii,… may ogayn in shilinka lagu sabayo oo wiil rag waxa ay ka helayso, waxa ay ku waayaysaa ka badan yahay. Macaan-jeceshii sunta leeftay bay noqotay. Mar walba ta khasaaraysaa iyaday ahayd.
Saacaddu way isgaraacaysaa, waa saq dhexe, 24kii (zero hour), guyaashu way is tareen, afartan gu’ bay baarka jartay. Waa afartan jir aan is ogayn.
Qorraxdii xagaaga ee kululayd bay indhaha ku kala qaadday. Xusuustii dib uga soo noqotay. Indhaha illintu way ku qallashay oo waxba ka soo daadan waa. Xagaayadii hore way sii qorshayn jirtay halka ay dalxiis u tegayso, hebellada ay israacayaanna waa la sii ogaa. Xagaagan meelna uma socoto, malaha iyada ayaaba loo soo xagaa tegayaa. Yaa u soo xagaa tegaya? ma bahal dugaag?
yaa dan ka leh.
Xaq baad u leedahay doonistaada, ha ka xishoon, sheego xataa haddaad nin rabto waad ku odhan kartaa waan ku rabaa. Maxaa ku jaban sowka isba kugu yidhaa, miyaan baahidu idinka dhexayn, ma keligii bay gaar u tahay? Berigii hore waxay iska ilaalin jirtay kuwa ay isku dal ka yimaaddeen, maantase cidna kama haybadaysato, waa dimuqraadiyad, xor baa la yahay, maxaa dadka iskugu yaal. Nafta waa in la raalli geliyo, waxay rabto in loo diido maaha…
Maxay ka faa’iiday baabuurtii quruxda badnayd ee kolba mid lagu qaadayey, habeen dhaxii iyo dhafarkii,… may ogayn in shilinka lagu sabayo oo wiil rag waxa ay ka helayso, waxa ay ku waayaysaa ka badan yahay. Macaan-jeceshii sunta leeftay bay noqotay. Mar walba ta khasaaraysaa iyaday ahayd.
Saacaddu way isgaraacaysaa, waa saq dhexe, 24kii (zero hour), guyaashu way is tareen, afartan gu’ bay baarka jartay. Waa afartan jir aan is ogayn.
Qorraxdii xagaaga ee kululayd bay indhaha ku kala qaadday. Xusuustii dib uga soo noqotay. Indhaha illintu way ku qallashay oo waxba ka soo daadan waa. Xagaayadii hore way sii qorshayn jirtay halka ay dalxiis u tegayso, hebellada ay israacayaanna waa la sii ogaa. Xagaagan meelna uma socoto, malaha iyada ayaaba loo soo xagaa tegayaa. Yaa u soo xagaa tegaya? ma bahal dugaag?
yaa dan ka leh.
Cod bay maqlaysaa, waa cod dheer oo dhegaha kaga qaylinaya:
Dhimashadu xabaashiyo
Iil dhexdiisa maaha
Sharafkoo dhantaalmiyo
Dheg xumaanta weeyaan
Waaba gabay, oo waa Hadraawiye…isna xagguu uga yimid? yaa u soo diray? Maxaa ka galay dhimashadeeda, siduu ku ogaaday?
Haddana waa dhawaaq kale. Maanta dhawaaqyadu badanaa:
Ubucdayda wadhaneey,
Adhaxdayda liicdaay,
Arrinkayga laalmow,
Taladaan ilduufaay...
Afarqaadki socodkiyo
Ma eersaday wareeggii
Kanna waa Gaarriye, maxaa daba dhigay nimankan abwaannada ah ee waano iyo talo aan loo diran la daba taagan ismaba yaqaannaane.? Goormaa u dambaysay rikoodh iyo cajalad ay ka dhegaysato gabaygooda iyo codkooda!
Intay soo kacday oo sarejoogga ku diidi gaadhay bay koob biyo ah qudhqudho isku dhaafisay. Waxay is hortaagtay muraayad jooggeeda le’eg oo gidaarka ku teedsan. Intay kor iyo hoos u eegtay isbeddelka ku yimid jidhkeedii cuddoonaa baa dareenkii maskaxdeedu yidhi:
Dhimashadu xabaashiyo
Iil dhexdiisa maaha
Sharafkoo dhantaalmiyo
Dheg xumaanta weeyaan
Waaba gabay, oo waa Hadraawiye…isna xagguu uga yimid? yaa u soo diray? Maxaa ka galay dhimashadeeda, siduu ku ogaaday?
Haddana waa dhawaaq kale. Maanta dhawaaqyadu badanaa:
Ubucdayda wadhaneey,
Adhaxdayda liicdaay,
Arrinkayga laalmow,
Taladaan ilduufaay...
Afarqaadki socodkiyo
Ma eersaday wareeggii
Kanna waa Gaarriye, maxaa daba dhigay nimankan abwaannada ah ee waano iyo talo aan loo diran la daba taagan ismaba yaqaannaane.? Goormaa u dambaysay rikoodh iyo cajalad ay ka dhegaysato gabaygooda iyo codkooda!
Intay soo kacday oo sarejoogga ku diidi gaadhay bay koob biyo ah qudhqudho isku dhaafisay. Waxay is hortaagtay muraayad jooggeeda le’eg oo gidaarka ku teedsan. Intay kor iyo hoos u eegtay isbeddelka ku yimid jidhkeedii cuddoonaa baa dareenkii maskaxdeedu yidhi:
Waa aduunyooo
Illayn aayo malehee
Ubaxii baxaayaay
Sowdigan abaarsaday!!
Hadraawi iyo Gaarriye ayey khaati ka joogtee sowkan Cabdi Qays-na ugu biirey. Nimanka ma iyadaa loo soo diray, ma gaadh bay ka hayaan, maxay ka dhex qabanayaan maskaxdeeda!
Nidaam qarniyo ka hor la dejiyey oo dadkii lahaa dejisteen bay ku dhex milantay ka dibna sida makiinad hadhuudha u shiiday. Iyagii bay ismoodday, kuwii nidaamka lahaa bay ismoodday oo sidoodii u dhaqantay. Goor aan goor ahayn bayse ogaatay inaanay iyaga ahayn. Meel waliba waa waxa aad la tagto. Iyadoon waxba ahayn bay meesha timid. Hadday dalkeedii wax ku tahay, la arkee inay halkanna wax ka ahaato.
Maanta sow ma'aha? Haa… waxay u baahan tahay ubad, waa sida keliya ee ay ku badbaadi karto, waa sida keliya ee ay farxad ku heli karto. Oo ubadku miyaanay aabbo u baahnayn, sow inay guursataa kama horrayso? Immisay diidday wiil dhallinyaro ah oo u soo guur fadhiistay, immisay gaashaanka ku dhufatay oo mid kastaa iin aanu lahayn dusha ka saartay? Immisay balwaddeeda sii macaansatay oo raalligelinta nafteeda iyo nafaha saaxibaddeed u hurtay burburinta aayaheeda? Laakiin calafku waa halkiisa, maantaba way heli kartaa wixii Alle u qoray, kumase qanacsana qaddarka. Oo ma nin baa wax weydiinaya iyadoo sidan u saan-qombobtay, shalay oo ay ifaysay bay is garan waydee! Talo waa mar aad garan weydo iyo mar aad gaadhi weydo. Sow lama oga siday ahayd. Kuwii ay ismoodday mee….ma kuwaasi? Iyaguba isma guursadaan…dhaldhalaalkan adduunyo ee ay dhabta moodday iyagu dawakhaad baabay ka sii qaadaan, noloshaba quus bay ka joogaan. Way isdilaan markay doonaan.
Illayn aayo malehee
Ubaxii baxaayaay
Sowdigan abaarsaday!!
Hadraawi iyo Gaarriye ayey khaati ka joogtee sowkan Cabdi Qays-na ugu biirey. Nimanka ma iyadaa loo soo diray, ma gaadh bay ka hayaan, maxay ka dhex qabanayaan maskaxdeeda!
Nidaam qarniyo ka hor la dejiyey oo dadkii lahaa dejisteen bay ku dhex milantay ka dibna sida makiinad hadhuudha u shiiday. Iyagii bay ismoodday, kuwii nidaamka lahaa bay ismoodday oo sidoodii u dhaqantay. Goor aan goor ahayn bayse ogaatay inaanay iyaga ahayn. Meel waliba waa waxa aad la tagto. Iyadoon waxba ahayn bay meesha timid. Hadday dalkeedii wax ku tahay, la arkee inay halkanna wax ka ahaato.
Maanta sow ma'aha? Haa… waxay u baahan tahay ubad, waa sida keliya ee ay ku badbaadi karto, waa sida keliya ee ay farxad ku heli karto. Oo ubadku miyaanay aabbo u baahnayn, sow inay guursataa kama horrayso? Immisay diidday wiil dhallinyaro ah oo u soo guur fadhiistay, immisay gaashaanka ku dhufatay oo mid kastaa iin aanu lahayn dusha ka saartay? Immisay balwaddeeda sii macaansatay oo raalligelinta nafteeda iyo nafaha saaxibaddeed u hurtay burburinta aayaheeda? Laakiin calafku waa halkiisa, maantaba way heli kartaa wixii Alle u qoray, kumase qanacsana qaddarka. Oo ma nin baa wax weydiinaya iyadoo sidan u saan-qombobtay, shalay oo ay ifaysay bay is garan waydee! Talo waa mar aad garan weydo iyo mar aad gaadhi weydo. Sow lama oga siday ahayd. Kuwii ay ismoodday mee….ma kuwaasi? Iyaguba isma guursadaan…dhaldhalaalkan adduunyo ee ay dhabta moodday iyagu dawakhaad baabay ka sii qaadaan, noloshaba quus bay ka joogaan. Way isdilaan markay doonaan.
Sabab ay u nooshahay bay garan wayday.
Keli kuma aha dhibka. Rag badan iyo hablo badan baa sideedan haadaanta ka duulay. Maxaase uga shan iyo toban ah? Wanaag lagula wadaago ayaa wax kuu ah oo wanaaggaaga wax ku biiriya, jab lagula wadaagaase waxba kuuma ah oo jabkaaga waxba kama dhimo. Waa la ila qabaa wax ma tarto haddii waxa laga hadlayaa jab iyo hoog yahay. Waxay aragtaa kuwo yaryar oo halkeedii maraya, dawgii luggooyada ku sii socda, aan dheg iyo dhugmo u lahayn waano iyo wax u sheeg kasta oo lagala hortago illaa ay iyagu ka war keenaan sideeda oo kale.
Bilicdaadan ugub[1]
Dhayladaadan bilan
Bahal qaba hammuun
Ha u soo bandhigin.
Bi’i waa warlaay
Taariikhda bogo
Aniguba basraay
Berigaan yaraa
Waan boodi jiray
Waan badhi caddaa
Dacaw baa i helay
Ma badbaadiyee
Ha u beer nuglaan.
Haddii berigaa hore dacawgu soo doonan jiray hablaha, maanta iyagaa doonanaya! Allow yaa cadduur uga warrama caawa waxa jooga.
Yey eersataa? Ma fudaydkii? Ma saaxiibbadii sharka mise quruxdeeda ay aamintay inay wax walba u hayso, quruxdeeda u loogtay cadow oo dhan markay garaad ay ku xakamayso wayday? Quruxdu dambi ma leh, waa deeq Ilaah bixiyo oo ay tahay in loogu mahadnaqo…iyadu waxay eersanaysaa quruxdeeda ay aamintay, se quruxdu dambi ma leh oo waa wax aan qofna ka maqnayn, qeexitaankeeda aan la isku waafaqsanayn. Rag oo dhan bay ka xanaaqdaa, waa kuwii u fududeeyey ee u horseeday dawga sharka, cadow bay u aragtaa wiil rageed oo dhan. Dhibaatadu waa ragga maxaa yeelay badanaa gabadh aan nin xumayni maba xumaato!! Raggaa qaar badan oo ka mid ahi waa kuwo masuuliyiin sheeganaya oo xoolihii ummadda u adeegsanaya burburinta nolosha bulshada. Ku dar hablihii oo hankoodii yaraaday, xumaantiina ay u fududaatay. Haatan taa laga soo gudubye maxaa u yaal? Waxay foodda siin kari la'dahay waayaha adag ee hor yaal. Si kastaba ha ahaatee fikirkeedu waa inay ilme hesho, ilme ay hooyo u noqoto xataa haddaanay iyadu dhalin.
Ilmihii ay dhali lahayd oo hooyo kale dhashay waa inay xeryaha agoomaha ka doonato. Oo tolow diintu maxay ka qabtaa sheegashada ilme aanad dhalin? Ma iyadaa dan ka leh waxa diintu ka qabto. Waxa u daran uun ilme ay weheshato oo dhabta ku haysato, oohintiisa ayey u jeel qabtaa. Inay saxarada iyo kaadida ka hagaajiso ayey u ciil qabtaa. Awal hore waabay ka khashaafi jirtay.
Waxay ogaatay intii hore inaanay caqli lahayn. Caqligii ay lumisay markay halkan timid baa dib ugu soo noqday. Maantase caqligaasi wixii uu u daweyn lahaa ma daweynayo. Markaan taag hayey talo ma hayn, maanta oon talo hayana taag ma hayo!!!… Acuudu Bil… way illowday sidii shaydaanka la iskaga naarayey. Goormaa ugu dambaysay shaydaan ay iska naarto? Markay iska naari wayday buu iyadii naaray. Acuudu Billaah…haa sidaas bay ahayd, way dhowdhowdahay.
Waxay mar kale xasuusatay qoyskii Soomaaliyeed ee carruurta watay iyo gabadhii xijaabnayd. Waxay isku canaanatay hadday sharafteeda ilaashan lahayd sida gabadhaas oo kale oo ay maanta reer dhaqan yeelan lahayd, in ay carruurta ay agoomaha ka raadinayso iyadoo milgo leh dhali lahayd.
Keli kuma aha dhibka. Rag badan iyo hablo badan baa sideedan haadaanta ka duulay. Maxaase uga shan iyo toban ah? Wanaag lagula wadaago ayaa wax kuu ah oo wanaaggaaga wax ku biiriya, jab lagula wadaagaase waxba kuuma ah oo jabkaaga waxba kama dhimo. Waa la ila qabaa wax ma tarto haddii waxa laga hadlayaa jab iyo hoog yahay. Waxay aragtaa kuwo yaryar oo halkeedii maraya, dawgii luggooyada ku sii socda, aan dheg iyo dhugmo u lahayn waano iyo wax u sheeg kasta oo lagala hortago illaa ay iyagu ka war keenaan sideeda oo kale.
Bilicdaadan ugub[1]
Dhayladaadan bilan
Bahal qaba hammuun
Ha u soo bandhigin.
Bi’i waa warlaay
Taariikhda bogo
Aniguba basraay
Berigaan yaraa
Waan boodi jiray
Waan badhi caddaa
Dacaw baa i helay
Ma badbaadiyee
Ha u beer nuglaan.
Haddii berigaa hore dacawgu soo doonan jiray hablaha, maanta iyagaa doonanaya! Allow yaa cadduur uga warrama caawa waxa jooga.
Yey eersataa? Ma fudaydkii? Ma saaxiibbadii sharka mise quruxdeeda ay aamintay inay wax walba u hayso, quruxdeeda u loogtay cadow oo dhan markay garaad ay ku xakamayso wayday? Quruxdu dambi ma leh, waa deeq Ilaah bixiyo oo ay tahay in loogu mahadnaqo…iyadu waxay eersanaysaa quruxdeeda ay aamintay, se quruxdu dambi ma leh oo waa wax aan qofna ka maqnayn, qeexitaankeeda aan la isku waafaqsanayn. Rag oo dhan bay ka xanaaqdaa, waa kuwii u fududeeyey ee u horseeday dawga sharka, cadow bay u aragtaa wiil rageed oo dhan. Dhibaatadu waa ragga maxaa yeelay badanaa gabadh aan nin xumayni maba xumaato!! Raggaa qaar badan oo ka mid ahi waa kuwo masuuliyiin sheeganaya oo xoolihii ummadda u adeegsanaya burburinta nolosha bulshada. Ku dar hablihii oo hankoodii yaraaday, xumaantiina ay u fududaatay. Haatan taa laga soo gudubye maxaa u yaal? Waxay foodda siin kari la'dahay waayaha adag ee hor yaal. Si kastaba ha ahaatee fikirkeedu waa inay ilme hesho, ilme ay hooyo u noqoto xataa haddaanay iyadu dhalin.
Ilmihii ay dhali lahayd oo hooyo kale dhashay waa inay xeryaha agoomaha ka doonato. Oo tolow diintu maxay ka qabtaa sheegashada ilme aanad dhalin? Ma iyadaa dan ka leh waxa diintu ka qabto. Waxa u daran uun ilme ay weheshato oo dhabta ku haysato, oohintiisa ayey u jeel qabtaa. Inay saxarada iyo kaadida ka hagaajiso ayey u ciil qabtaa. Awal hore waabay ka khashaafi jirtay.
Waxay ogaatay intii hore inaanay caqli lahayn. Caqligii ay lumisay markay halkan timid baa dib ugu soo noqday. Maantase caqligaasi wixii uu u daweyn lahaa ma daweynayo. Markaan taag hayey talo ma hayn, maanta oon talo hayana taag ma hayo!!!… Acuudu Bil… way illowday sidii shaydaanka la iskaga naarayey. Goormaa ugu dambaysay shaydaan ay iska naarto? Markay iska naari wayday buu iyadii naaray. Acuudu Billaah…haa sidaas bay ahayd, way dhowdhowdahay.
Waxay mar kale xasuusatay qoyskii Soomaaliyeed ee carruurta watay iyo gabadhii xijaabnayd. Waxay isku canaanatay hadday sharafteeda ilaashan lahayd sida gabadhaas oo kale oo ay maanta reer dhaqan yeelan lahayd, in ay carruurta ay agoomaha ka raadinayso iyadoo milgo leh dhali lahayd.
Waxay laacday Albam sawirradeeda ay ku kaydiso oo u dhowaa. Way baadhbaadhay. Waxay ka weyday sawir keliya oo aan timaheedu qaawanayn, sawir keliya oo asturan bay ka wayday. Sawirradii ay quruxda u arkaysay maanta foolxumo ayey u aragtaa. Way ka yalaalugoonaysaa. Waa inay gubtaa. Kee baad ka reebtaa bay isweydiisay. Ma wax isdhaamaa maxay kala reebi? Waxay xasuusatay sawir yar oo meel cidhif ah ay sii jeed ugu qarisay si aanay dadka Albamka daawanayaa u arag. Sawirkii bay soo dhufatay. Waa sawir waayo waayo ah. Waxay ku labbisantahay toob adag oo illaa cidhbaha jooga, gacmahana illaa curcurrada gaadha. Cagaha shiraabaaddo ayey ku xidhan tahay. Hagoog bay jiq ku tahay shalmad weyn. Sawirkii bay daawasho ugu dhaqaaqday, Albamkii oo sidiisii kale iskugu dhanna shooladda ayey ku tuurtay. Sawirkii bay mar kale indhaha ku dul illowday. Alla qurux weynaa!! Illin kulul baa shax ka soo tidhi. Cadowga ugu weyn ee gabadhu waa marka ay quruxeeda aaminto. Sidaas oo ay tahay haddana weli nolosha quus kama joogto. Rajo way laaban tahay, noqoshona way u furan tahay.
Xasan C. Madar
E-Mail:nabaadiino@yahoo.com
E-Mail:nabaadiino@yahoo.com
No comments:
Post a Comment